นักประวัติศาสตร์ไทยเรียนรู้ความเป็นมาของอาณาจักรสุโขทัยจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ที่สำคัญคือ ศิลาจารึกหลักที่ 1 ของพ่อขุนรามคำแหง การเกิดขึ้นของนครรัฐสุโขทัยในพุทธศตวรรษที่ 18 ถึง 19 จากการเพิ่มขึ้นของจำนวนประชากร การเกิดรูปแบบการปกครองของชุมชนที่ชัดเจนในบริเวณนั้น
หลักฐานที่เก่าที่สุดที่กล่าวถึงความเป็นมาของสุโขทัยปรากฏอยู่ในศิลาจารึกหลักที่ 2 ที่วัดศรีชุม กล่าวถึงพ่อขุนศรีนาวนำถมได้ปกครองเมืองศรีสชนาลัยและสุโขทัยมาก่อน ต่อมาเมื่อพ่อขุนศรีนาวนำถมสิ้นพระชนม์ ขอมสบาดโขลญสำพงซึ่งเป็นคนเขมรได้เข้ามายึดครอง ศรีสชนาลัย สุโขทัย ขณะนั้นพ่อขุนผาเมืองเจ้าเมืองราด โอรสของพ่อขุนศรีนาวนำถมร่วมกับ พ่อขุนบางกลางหาวเจ้าเมืองบางยางขจัดอิทธิพลของขอมสบาดโขลญลำพง โดยพ่อขุนผาเมืองเข้ายึดสุโขทัยส่วนพ่อขุนบางกลางหาวยึดศรีสชนาลัยได้
พ่อขุนผาเมืองเป็นราชบุตรของพ่อขุนศรีนาวนำถมซึ่งน่าจะสถาปนาตนเองขึ้นเป็นกษัตริย์กลับสถาปนาพ่อขุนบางกลางหาวพร้อมกับถวายพระนามเดิมของพระองค์ “ศรีอินทรบดินทราทิตย์” ขึ้นเป็นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์เป็นกษัตริย์ปกครองสุโขทัย
เมื่อสิ้นพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ พ่อขุนบานเมืองพระราชโอรสซึ่งเป็นพี่ชายของพ่อขุนรามคำแหงขึ้นเป็นกษัตริย์ ต่อมาเมื่อพ่อขุนรามคำแหงขึ้นเป็นครองราชย์ได้ขยายอาณาจักรให้กว้างขวางยิ่งขึ้น สุโขทัยในสมัยพ่อขุนรามคำแหงปกครองแบบพ่อปกครองลูกคือมีความใก้ลชิดกันของพระมหากษัตริย์และประชาชนเปรียบเสมือนพ่อกับลูก
พ่อขุนรามคำแหงทรงใช้หลักการปกครองโดยธรรม ทางการค้าทรงให้เสรีภาพทางการค้าขาย ไม่มีการเก็บภาษีผ่านด่านจึงเป็นการเปิดเสรีทางการค้า ทางด้านมรดกทรงให้สิทธิแก่ทายาทของผู้ตายในการรับมรดกทั้งหมด ทรงให้สิทธิ์แก่ราษฎรในการร้องทุกข์ได้อย่างเสรีโดยสั่นกระดิ่งที่ประตูวังพระองค์จะออกมาไต่สวนและแก้ปัญหาด้วยตัวเอง
ศิลาจารึกหลักที่ 1 ยังระบุถึงความอุดมสมบูรณ์ด้วยโภคทรัพย์ของบ้านเมือง มีกำแพงเมืองแข็งแรง มีสระน้ำกลางเมือง สุโขทัยคือศูนย์กลางการค้ากับเมืองบริวารข้างเคียง นอกจากการนับถือพุทธศาสนาแล้วยังมีการนับถือ “พระขพุงผี” คือผีประจำภูเขาใหญ่กว่าผีทั้งหลาย ทำหน้าที่ปกป้องคุ้มครองสุโขทัย มีประเพณีการเผาเทียนเล่นไฟซึ่งสืบเนื่องมาจากพิธีกรรมทางศาสนา
เมื่อสิ้นพ่อขุนรามคำแหงแล้วพญาเลอไทราชโอรสองค์โตของพ่อขุนรามคำแหงขึ้นมาเป็นกษัตริย์ สุโขทัยเริ่มเสื่อมอำนาจลง พระยางั่วนำถมพระราชโอรสของพ่อขุนบานเมืองขึ้นมาเป็นกษัตริย์ แต่ว่าเป็นเพียงชั่วคราว หลานพ่อขุนรามคำแหงคือพญาลิไทขึ้นมาเป็นกษัตริย์พระองค์ต่อมา ถือเป็นการสิ้นสุดอำนาจของราชวงศ์ศรีนาวนำถมแห่งศรีสชนาลัย โดยพญาลิไทได้ยกเมืองสองแควขึ้นเป็นศูนย์กลางอำนาจแห่งใหม่ควบคู่ไปกับเมืองสุโขทัยแทนที่ศรีสชนาลัย
ราชวงศ์ศรีนาวนำถมคือราชวงศ์แรกที่สร้างบ้านสร้างเมืองสุโขทัยมาแต่ในที่สุดอำนาจก็ตกมาถึงราชวงศ์พระร่วง ภายหลังสิ้นพ่อขุนรามคำแหงราชวงศ์พระร่วงเองก็มีการแก่งแย่งอำนาจกันเองในหมู่พี่น้อง จนกระทั่งถึงสมัยพระมหาธรรมราชาลิไทซึ่งเข้ามาปราบปรามและแก้ไขปัญหาการแย่งอำนาจกันแล้วยังสามารถปราบปรามราชวงศ์ศรีนาวนำถม ซึ่งมีฐานอำนาจอยู่ที่เมืองสรลวงสองแควหรือพิษณุโลกได้อย่างเด็ดขาดในรัชกาลของพระองค์
พระมหาธรรมราชาลิไทแสดงให้เห็นชัดว่าพระองค์ต้องการสถาปนาศูนย์กลางอำนาจขึ้นใหม่เพื่อต่อกรกับเมืองพระนครของกัมพูชาและกรุงศรีอยุธยาของพระเจ้าอู่ทอง นอกจากพระมหาธรรมราชาลิไท จะอุปถัมภ์พระพุทธศาสนาแล้วยังทรงใช้ศาสนาเป็นเครื่องมือในทางการเมืองไปพร้อมๆกันด้วย
ความต้องการสร้างศูนย์กลางอำนาจของอาณาจักรสุโขทัยจึงเป็นที่จับตามองของอาณาจักรอยุธยาในสมัยของพระเจ้าอู่ทองซึ่งสถาปนาพระองค์ขึ้นเป็นพระมหากษัตริย์องคฺ์แรกโดยต้องการให้อยุธยาเป็นศูนย์กลางอำนาจเช่นกัน พระเจ้าอู่ทองส่งกองทัพไปยึดเมืองสองแควและตั้งขุนหลวงพ่องั่วเจ้าเมืองสุพรรณบุรีซึ่งเป็นพี่เขยของพระมหาธรรมราชาลิไทดูแลเมืองพิษณุโลก พระมหาธรรมราชาลิไทจึงต้องยุติบทบาทนักรบและผนวชเป็นภิกษุเพื่อขอบิณฑบาตเมืองสองแควคืนจากอยุธยา พระเจ้าอู่ทองจึงทรงคืนเมืองสองแควให้โดยมีเงื่อนไขว่าพระมหาธรรมราชาลิไทจะต้องประทับอยู่ที่เมืองสองแควและให้ผู้อื่นมาปกครองสุโขทัยแทน
ภายหลังขุนหลวงพ่องั่วส่งพระมหาเทวีภรรยาซึ่งเป็นน้องสาวของพระมหาธรรมราชาลิไทไปปกครองสุโขทัย อันเป็นจุดเริ่มต้นของความใก้ลชิดและความสัมพันธ์ทางเชื้อพระวงศ์ระหว่างอยุธยากับสุโขทัย ต่อมาในสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 2 ลือไท อาณาจักรสุโขทัยจึงถูกผนวกเข้าเป็นส่วนหนึ่งของกรุงศรีอยุธยาที่มีความเข้มแข็งขึ้น ในเวลาต่อมาอาณาจักรอยุธยาได้สถาปนาตนเองขึ้นมาเป็นศูนย์กลางของราชอาณาจักรไทยแทนที่อาณาจักรสุโขทัย
เครดิตภาพ Human Excellence, เว็ปบอร์ดสนธนาธรรม, Thaigoodview
#เรื่องทั่วไป #เกร็ดความรู้รอบตัว #เทคนิคต่างๆ #สาระน่าสนใจ #อาณาจักรสุโขทัย
