สมเด็จพระปิยมหาราชกับการปฏิรูปการปกครองบ้านเมือง
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 5 หรือสมเด็จพระปิยมหาราช พระองค์ทรงมีความตั้งใจจะพัฒนาประเทศสยามให้มีความเจริญและทันสมัยเหมือนชาติตะวันตกแม้ว่าพระองค์เองไม่มีโอกาสได้ไปศึกษาที่ต่างประเทศแต่ก็ทรงศึกษาจากตำราตะวันตก เมื่อทรงขึ้นมาเป็นพระมหากษัตริย์และพิจารณาปัญหาของบ้านเมืองขณะนั้น ทรงพบว่าการปกครองบ้านเมืองแบบเดิมตั้งแต่ต้นสมัยรัตนโกสินทร์จนถึงก่อนรัชกาลที่ 5 ยังเป็นระบบจารีตแบบเก่า ทรงพบว่าบ้านเมืองไม่มีเอกภาพแห่งดินแดน คือรัฐไม่สามารถรวมอำนาจการปกครองเข้าสู่ศูนย์กลางได้อย่างแท้จริง การควบคุมหัวเมืองในสมัยก่อนจึงชึ้นอยู่กับความสามารถและบารมีของพระมหากษัตริย์ บางคราวก็เกิดการกบฏและการไม่ยอมรับอำนาจของส่วนกลาง แม้แต่พระมหากษัตริย์เองก็ไม่มีสถานะมั่นคงเพราะต้องอาศัยฐานอำนาจจากกลุ่มขุนนางมาสนับสนุน นอกจากนี้ประเทศยังเริ่มถูกคุกคามโดยมหาอำนาจตะวันตกคืออังกฤษและฝรั่งเศส ประเทศสยามในขณะนั้นจึงตกอยู่ภายใต้แรงกดดันที่สูงมาก – สมเด็จพระปิยมหาราชทรงปฏิรูปการปกครอง สมเด็จพระปิยมหาราชทรงทำการเปลี่ยนแปลงทางการปกครองครั้งใหญ่อย่างที่เรียกว่า “การพลิกแผ่นดิน” การปฏิรูปการปกครองในระยะแรก ทรงดึงอำนาจจากขุนนางกลับคืนมาสู่พระมหากษัตริย์ สมเด็จพระปิยมหาราชทรงตั้งสภาที่ปรึกษาราชการแผ่นดิน โดยทรงตั้งขุนนางชั้นพระยาที่มีความสุจริตยุติธรรมที่ทรงไว้วางใจ เพื่อดึงอำนาจคืนมาจากขุนนางเก่ากลุ่มของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ แต่ก็ทรงดำเนินการอย่างค่อยเป็นค่อยไปจนสำเร็จโดยไม่ทรงประสงค์ที่จะแสดงตนเป็นศัตรูกับขุนนางเก่าเหล่านั้น สมเด็จพระปิยมหาราชทรงตั้งสภาที่ปรึกษาในพระองค์ เพื่อให้คำปรึกษาเกี่ยวกับกิจการบริหารบ้านเมืองให้มีความเจริญก้าวหน้าแบบตะวันตก ด้านการบริหารราชการส่วนกลาง สมเด็จพระปิยมหาราชทรงตั้งกระทรวงตามระบบใหม่จำนวน 12 กระทรวง เพื่อบริการและจัดการราชการแผ่นดินในด้านต่างๆ ด้านการบริหารราชการส่วนภูมิภาค สมเด็จพระปิยมหาราชทรงตั้งมณฑลเทศาภิบาลภายใต้การดูแลของกระทรวงมหาดไทยขึ้นตรงต่อพระมหากษัตริย์ ภายหลังแต่ละมณฑลจึงเปลี่ยนเป็นจังหวัดและแบ่งออกไปเป็นอำเภอ ตำบลและหมู่บ้านเป็นรูปแบบมาถึงปัจจุบัน ด้านการบริหาราชการส่วนท้องถิ่น สมเด็จพระปิยมหาราชทรงตั้งสุขาภิบาลเพื่อดูแลเรื่องการจัดระเบียบชุมชนและดูแลด้านสุขอนามัยของประชาชน สุขาภิบาลเป็นพื้นฐานของยกระดับเป็นการบริหารแบบเทศบาลในเวลาต่อมา – สมเด็จพระปิยมหาราชทรงปฏิรูปสังคมด้วยการเลิกระบบทาสและไพร่ สมเด็จพระปิยมหาราชทรงยกเลิกระบบทาส โดยทรงกระทำอย่างค่อยเป็นค่อยไป โดยทรงออกพระราชบัญญัติพิกัดเกษียณลูกทาสลูกไทย โดยให้บุคคลที่เป็นทาสที่เกิดตั้งแต่ปีพ.ศ. 2411 เป็นต้นไปได้รับอิสระเมื่ออายุ 21 ปี และ พระราชบัญญัติเลิกทาส รศ.124 โดยให้ลูกทาสทุกคนเป็นไทตั้งแต่วันที่ […]
